شاید تا همین امروز صبح، هرگاه صحبت از افشاگری‌های گسترده بین‌المللی به میان می‌آمد، همه به یاد جولیان آسانژ، بنیان‌گذار سایت «ویکی لیکس» و ادوارد اسنودن، عضو سابق آژانس امنیت ملی آمریکا می‌افتادند. اما موج جدید افشاگری که از امروز توسط یک نشریه آلمانی به راه افتاده، شاید موارد قبلی را زیر سایه خود قرار دهد و یا دستکم، نام «زود دویچه زایتونگ»، این نشریه آلمانی را نیز در کنار دو مورد فوق قرار دهد. برخی از هم‌اکنون بر این باورند که این روزنامه، با انتشار بخشی از اسناد پولشویی و فرار مالیاتی ده‌ها سیاستمدار و سرمایه‌دار بزرگ جهان، بزرگ‌ترین افشاگری در دنیای روزنامه نگاری را رقم زده است. روزنامه مذکور اعلام کرده ۱۱.۵ میلیون سند در این زمینه را که از طریق منبعی ناشناس دریافت کرده، به تدریج منتشر خواهد کرد. این اسناد مربوط به یک شرکت حقوقی پانامایی به نام «ماساک فونسکا» هستند و درک برخی از روش‌های مخفی و غیرقانونی قدرتمندان و ثروتمندان جهان برای حفظ درآمدهای نامشروع‌شان را برملا می‌سازد.


به نوشته روزنامه آلمانی زود دویچه، منبعی ناشناس یک سال قبل اسناد مذکور را در اختیار این روزنامه گذارده و در ازای این کار، نه مبلغی طلب کرده و نه هیچ درخواست دیگری داشته است. این روزنامه سپس با همکاری ۴۰۰ روزنامه نگار در ۱۰۰ موسسه رسانه‌ای در بیش از ۸۰ کشور جهان، اطلاعات و اسناد به دست آمده را تکمیل کرده است. علاوه بر این تحلیل اسناد مربوطه با همکاری کنسرسیوم بین المللی روزنامه نگاران تحقیقی موسوم به ICIJ انجام شده است. ادوارد اسنودن، افشاگری جاسوسی‌های سایبری دولت امریکا این افشاگری را بزرگترین در نوع خود در طول تاریخ روزنامه نگاری دانسته و موضوع اصلی آن را فساد دانسته است. اسناد مذکور به «اسناد پانامایی» مشهور شده‌اند و درک جهانی را ممکن می‌کنند که تنها در پس سایه‌ها وجود دارد. 

اسناد یاد شده ثابت می‌کنند صنعتی جهانی توسط بانک‌های بزرگ، شرکت‌های حقوقی و شرکت‌های مدیریت دارایی به وجود آمده که مخفیانه، املاک و دارایی‌های ثروتمندان و افراد مشهور جهان را مدیریت می‌کند. این اشخاص عبارتند از سیاستمداران، مقامات فیفا، کلاهبرداران و قاچاقچیان مواد مخدر و چهره‌های مشهور ورزشی و هنری. اسناد افشا شده، فعالیت‌های شرکت ماساک فونسکا را در یک بازه زمانی طولانی از دهه ۱۹۷۰ میلادی تا بهار سال ۲۰۱۶ در بر می‌گیرد. اسنادی که از این طریق افشا می‌شوند بسیار بیشتر از مجموع اسناد افشاشده توسط ویکی لیکس، سایر روزنامه نگاران و تمامی منابع موجود هستند.

آنگونه که خبرگزاری‌ها گزارش داده‌اند، در این اسناد ردپای ۷۲ رهبر فعلی و پیشین کشورهای مختلف دیده می‌شود. این اسناد ارتباط میان شرکت‌های سری واقع در پناهگاه‌های مالیاتی با خانواده‌ها و نزدیکان کسانی چون حسنی مبارک و معمر قذافی، روسای جمهور پیشین مصر و لیبی و بشار اسد، رئیس‌جمهوری فعلی سوریه را نشان می‌دهد. این اسناد همچنین رد شبکه‌ای مظنون به پولشویی میلیاردها دلار را نشان می‌دهد که یک بانک تحریم‌ شده روسی آن را اداره می‌کرده و نزدیکان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در آن دخیل بوده‌اند. نام‌های سرشناس دیگری هم در این اسناد آمده که عبارتند از ایاد علاوی، وزیر کشور سابق عراق، حمد بن جاسم نخست‌وزیر سابق قطر، حمد بن خلیفه آل ثانی امیر سابق قطر، سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی، خلیفه بن زاید بن سلطان آل نهیان رئیس جمهور امارات متحده و امیر ابوظبی، خانواده و بستگان نزدی الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، دوستان نزدیک ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، بستگان بشار اسد، پدر دیوید کامرون نخست وزیر انگلستان، پسر حسنی مبارک، فرزندان نواز شریف و بسیاری دیگر از سیاستمداران و نزدیکان آنها در آمریکای لاتین، آفریقا، اروپا و همچنین چین.

این افراد در واقع از این موسسه پانامایی برای ترتیب دادن ساز و کارهای فرار مالیاتی – برای دارایی‌ها و اموال خود – استفاده کرده‌اند. برای مثال نزدیکان و وابستکان ولادیمیر پوتین طبق این اسناد بیش از ۲ میلیارد دلار دارایی‌های مخفی را در دست دارند و یا نخست وزیر ایسلند به شکلی مخفیانه بدهی‌های بانک‌های ورشکسته این کشور را از آن خود کرده است. خانواده نواز شریف نیز میلیون دلار دارایی را در املاک و مستغلات ثبت کرده‌اند. حدس و تخمین اینکه بر اساس این اسناد چه میزان فساد مالیاتی رخ داده است، برای هیچ کس ساده نیست؛ اما «گابریل زاکمن» استاد اقتصاد دانشگاه برکلی، در کتابی که در همین حوزه نوشته است، تخمین می‌زند که رقم دارایی‌های پنهان در جهان بالغ بر ۷.۶ تریلیون دلار است؛ یعنی بیش از ۸ درصد از کل دارایی‌های مالی دنیا. حجم اطلاعات موجود در این اسناد بسیار بالا است و کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران تحقیقی در حال کار بر روی این اسناد و استخراج تمامی اطلاعات مندرج در آن‌ها است. به نظر می‌رسد طی روزهای آتی اطلاعات جالب توجه و چالش‌برانگیزی از این اسناد در رسانه‌های مختلف درج شود.

گفتنی است از هم‌اکنون، مقامات سازمان‌های مالیاتی برخی کشورهای جهان، از جمله استرالیا و نیوزیلند، اقدام علیه شخصیت‌هایی که نام آنها در اسناد پاناما آمده است را آغاز کرده‌اند. سازمان مالیات استرالیا امروز اعلام کرد در حال بررسی ۸۰۰ مشتری ثروتمند استرالیایی شرکت ماساک فونسکا است. این سازمان اعلام کرده که تاکنون توانسته است ۸۰۰ شخصیت استرالیایی در ارتباط با شرکت ماساک فونسکا را شناسایی کند که ۱۲۰ نفر از این افراد از خدمات یک شرکت ارائه خدمات بین‌المللی در هنگ کنگ استفاده کرده‌اند. با این وجود، مدیر شرکت مذکور، مسئولیت این اسناد را رد و اعلام کرده شرکتش قربانی یک اقدام بین‌المللی علیه حریم خصوصی شده است. شرکت ماساک فونسکا اعلام کرده است که مسئول فعالیت‌های غیرقانونی انجام شده در شرکت‌های تأسیس‌شده نیست. این شرکت اعلام کرده: «ما فقط ساختارهای قانونی این شرکت‌ها را ایجاد کرده و به بانک‌ها، وکلا، شرکت‌های بزرگ واگذار می‌کردیم که مشتری نهایی شرکت‌های ایجاد شده برای ما شناخته شده نیستند».